เพลงขับไม้บัณเฑาะว์

เคยเขียนไว้เมื่อตอนที่ blog เกี่ยวกับเพลงระบำมยุราภิรมย์ ว่ามีเพลงบรรเลงช่วงที่บรรยายถึงพระมหากษัตริย์เพลงหนึ่ง ฟังแล้วสง่างามมาก เป็นเพลงที่เคยใช้ประกอบละครโทรทัศน์เรื่อง “ลูกทาส” เคยใช้ในเรื่อง “สี่แผ่นดิน” ฉบับ modernnine เป็นทำนองเพลงธรรมศาสตร์เพลงหนึ่งด้วย แต่ไม่รู้ว่ามาจากเพลงไทยเดิมชื่ออะไร

ตอนนี้ทราบแล้วครับ จากข่าว 'ฟ้าหญิงจุฬาภรณ์' ทรง 'กู่เจิง' ในงาน “สายสัมพันธ์สองแผ่นดิน” ครั้งที่ 4 เพลงที่ 2 ที่ทรงบรรเลง ชื่อ “เพลงเผ่าไทย” นั่นเอง โดยในข่าวให้ข้อมูลว่ามาจากเพลงไทยเดิมชื่อ “ขับไม้บัณเฑาะว์”

ค้นไปค้นมา พบ กระทู้ thaikids.com มีผู้ให้ข้อมูลเยอะมาก สืบค้นเพิ่มเติมต่อไปก็ได้ความดังนี้

เพลงขับไม้บัณเฑาะว์นี้ เป็นทำนองเพลงเก่าสมัยอยุธยา มีอัตราจังหวะสองชั้น ใช้บรรเลงในวงขับไม้ อยู่ในตับเพลงเรื่องกระแตไต่ไม้ ซึ่งประกอบด้วยเพลงกระแตไต่ไม้ ขับนก และขับไม้บัณเฑาะว์ [tlcthai.com]

หลวงประดิษฐ์ไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ได้แต่งขยายจากเพลงตับกระแตไต่ไม้สองชั้น เป็นสามชั้น กลายเป็นเพลงโหมโรงกระแตไต่ไม้ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๖ [anurakthai.com, websuntaraporn.com]

พระยาภูมีเสวิน (จิตร จิตตเสวี) แต่งเป็นเพลงเดี่ยวสำหรับซอสามสาย [tlcthai.com]

ครูมนตรี ตราโมท แต่งขยายจากเพลงขับไม้บัณเฑาะว์สองชั้นเป็นเพลงโหมโรง โดยแต่งเป็นทางกรอให้วงปี่พาทย์ดึกดำบรรพ์ของกรมศิลปากรนำไปเล่นเมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๑ เพลงนี้มีความหมายในเชิงโน้มน้าวจิตใจให้สงบ มีปณิธานแน่วแน่ในการบูชาสิ่งศักดิ์ด้วยความเคารพ [tlcthai.com]

ฟังเพลงโหมโรงขับไม้บัณเฑาะว์ [phrapiyaroj.com]

ฟังเพลงขับไม้บัณเฑาะว์ฉบับมโหรี [phrapiyaroj.com]

ในทางดนตรีสากล ก็มีการประยุกต์ทำนองเพลงนี้ด้วย

พระเจนดุริยางค์ แต่งดนตรีประกอบภาพยนตร์ “พระเจ้าช้างเผือก” ใน พ.ศ. ๒๔๘๔ โดยมีเพลงเอกของเรื่อง ๕ เพลง คือ:

 
• เพลงประจำพระเจ้าจักรา (King of the White Elephant) ใช้ทำนองเพลงศรีอโยธยา
 
• เพลงเดินทัพของประเจ้าจักรา (Ayudhya Eternal) ใช้ทำนองเพลงขับไม้บัณเฑาะว์
 
• เพลงดำเนินเรื่อง (His Majesty King Chakra) เป็นเพลงแต่งขึ้นใหม่
 
• เพลงเกียรติยศ (The King is Here) แต่งขึ้นใหม่ ต่อมาครูสมาน กาญจนผลิน นำมาเขียนเป็นเกริ่นเพลง “สดุดีมหาราชา” ซึ่งใช้ประกอบภาพยนตร์เรื่อง “เรือนแพ” เมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๗
 
• เพลงลาวครวญ (A Maiden's of Hope) เป็นเพลงเก่าสืบทอดมาแต่สมัยอยุธยา
 
• เพลงเชิดจีน (March of the Men of the North) เป็นเพลงเก่าที่พระประดิษฐ์ไพเราะได้ประพันธ์ไว้ มี ๔ ท่อนด้วยกัน พระเจนดุริยางค์นำเอาท่อนที่ ๓ มาใช้

และเพลงที่สองนี่เอง ที่เป็นการเรียบเรียงเพลงขับไม้บัณเฑาะว์ด้วยดนตรีสากล [pridiinstitute.com]

ฟังเพลงขับไม้บัณเฑาะว์ ฉบับพระเจนดุริยางค์ [oknation.net]

ฟังเพลงขับไม้บัณเฑาะว์ประยุกต์ บรรเลงโดยวง Bangkok Symphony Orchestra

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ มีเพลงประจำมหาวิทยาลัยเพลงหนึ่งชื่อ “อโยธยาคู่ฟ้า” ซึ่งใช้ทำนองเพลงขับไม้บัณเฑาะว์นี้

หม่อมหลวงอัศนี ปราโมช เรียบเรียงทำนองเป็นเพลง “ตื่นเถิดไทย” คำร้องโดย ท่านผู้หญิงมณีรัตน์ บุนนาค [monofocus.in.th]